Bez, choć powszechnie znany pod tą nazwą, najczęściej występuje w formie krzewu, jednak niektóre odmiany można formować jako niewielkie drzewa. Ten odwieczny dylemat ogrodników wymaga dokładniejszego wyjaśnienia, ponieważ pod potocznym określeniem „bez” kryją się zupełnie różne rośliny. Sprawdźmy więc, czym naprawdę jest bez i jak powinniśmy go klasyfikować.
Bez czy lilak – kwestia nazewnictwa i gatunków
Zamieszanie wokół bzu wynika przede wszystkim z błędnego nazewnictwa. To, co powszechnie nazywamy bzem, w rzeczywistości najczęściej jest lilakiem pospolitym (*Syringa vulgaris*), który należy do rodziny oliwkowatych (*Oleaceae*). Natomiast prawdziwy bez czarny (*Sambucus nigra*) to przedstawiciel rodziny piżmaczkowatych (*Adoxaceae*) [3][4].
„Wiosną wielu ogrodników pyta mnie, czy posiadają w ogrodzie bez czarny czy lilak. To dwie zupełnie różne rośliny, choć w języku potocznym obie nazywane są bzem” – wyjaśnia doświadczony ogrodnik.
Lilak pospolity, czyli ten, który większość z nas nazywa bzem, to krzew ozdobny kwitnący na fioletowo, różowo lub biało. Jego charakterystyczna cecha to intensywny, przyjemny zapach kwiatów oraz wysokość, która może sięgać od 2 do nawet 7 metrów [3][4]. Z kolei bez czarny to również krzew, ale o zupełnie innym wyglądzie – kwitnie na biało, a jego owoce to czarne jagody o właściwościach leczniczych.
Charakterystyka lilaka pospolitego (potocznie: bzu)
Lilak pospolity, błędnie nazywany bzem, to wieloletni krzew ozdobny, który w sprzyjających warunkach może osiągać znaczne rozmiary. Wysokość tej rośliny waha się między 2 a 7 metrami, co sprawia, że niektóre okazy mogą przypominać małe drzewa [3][4].
To właśnie ta cecha często prowadzi do dylematu ogrodników – czy ich roślina to krzew czy może już drzewo? Z botanicznego punktu widzenia lilak pozostaje krzewem, mimo imponujących rozmiarów, które może osiągnąć.
Lilak preferuje żyzną glebę o umiarkowanej wilgotności oraz obojętnym lub lekko zasadowym odczynie. Jest to roślina, która zdecydowanie lubi słońce – w zacienionych miejscach może słabiej kwitnąć [1][2].
Jedną z najbardziej charakterystycznych odmian lilaka jest 'Katherine Havemayer’, która rośnie szybko i może dorastać nawet do 6 metrów wysokości [4]. To przykład odmiany, która swoim pokrojem rzeczywiście może przypominać niewielkie drzewo.
Pielęgnacja lilaka – klucz do pięknej formy
Aby lilak zachował atrakcyjny wygląd i obficie kwitł każdego roku, wymaga odpowiedniej pielęgnacji. Podstawowym zabiegiem jest przycinanie, które powinno być przeprowadzane po przekwitnięciu rośliny [1][5].
„Jeśli przytniemy lilaka zbyt wcześnie lub zbyt późno, możemy pozbawić się kwiatów w następnym sezonie” – ostrzega ekspert ogrodniczy. „Idealna pora to tuż po tym, jak kwiaty przekwitną, ale zanim zdążą się rozwinąć pąki na przyszły rok.”
Przycinanie lilaka polega na skróceniu pędów o około 1/3 długości [2][5]. Taki zabieg nie tylko stymuluje rozwój nowych pędów, ale również poprawia ogólny wygląd krzewu i zapobiega jego nadmiernemu rozrastaniu się. Co kilka lat zaleca się przeprowadzenie bardziej radykalnego cięcia, aby roślina nie zdziczała [1].
Bez czarny – prawdziwy bez wśród bzów
W przeciwieństwie do lilaka, prawdziwy bez czarny (*Sambucus nigra*) to krzew o luźniejszym pokroju, który również może osiągać znaczne rozmiary. Ta roślina jest ceniona nie tylko ze względów ozdobnych, ale również za swoje właściwości lecznicze [3].
Bez czarny kwitnie białymi, drobnymi kwiatami zebranymi w baldachogrona, które później przekształcają się w czarne, soczyste owoce. Te jagody są bogate w witaminy i wykorzystywane w medycynie ludowej oraz kuchni [3].
Choć zarówno lilak pospolity, jak i bez czarny są potocznie nazywane bzem, to warto wiedzieć, że są to zupełnie różne rośliny o odmiennych wymaganiach uprawowych i zastosowaniach w ogrodzie.
Trendy w wykorzystaniu lilaków i bzów w ogrodnictwie
Ze względu na swoje niskie wymagania pielęgnacyjne oraz wybitne walory dekoracyjne, zarówno lilaki, jak i bzy cieszą się niesłabnącą popularnością wśród ogrodników [5]. Aktualnym trendem jest wykorzystywanie różnych odmian lilaków do tworzenia efektownych kompozycji w ogrodach i parkach.
Lilaki doskonale komponują się z innymi roślinami ozdobnymi, takimi jak forsycja czy jaśminowiec, tworząc malownicze grupy krzewiaste [1][2]. Coraz częściej spotyka się również lilaki szczepione na pniu, które formą przypominają małe drzewka – i tu ponownie pojawia się nasz tytułowy dylemat.
„Lilak szczepiony na pniu to wciąż krzew, mimo że wygląda jak miniaturowe drzewko” – wyjaśnia specjalista. „To jedynie technika uprawy, która zmienia pokrój rośliny, ale nie jej botaniczną klasyfikację.”
Rozstrzygnięcie dylematu: krzew czy drzewo?
Po przeanalizowaniu dostępnych informacji, możemy jednoznacznie stwierdzić, że zarówno lilak pospolity (potocznie nazywany bzem), jak i bez czarny są botanicznie klasyfikowane jako krzewy. Jednak dzięki odpowiednim technikom uprawy i przycinania, mogą przybierać formę zbliżoną do małych drzew.
Lilak pospolity może osiągać wysokość do 7 metrów [3][4], co sprawia, że bardziej przypomina drzewo niż typowy krzew, jednakże jego wielopniowa struktura i sposób wzrostu jednoznacznie klasyfikują go jako krzew.
Odmiany lilaków różnią się między sobą nie tylko wyglądem kwiatów, ale również tempem wzrostu i ostateczną wysokością. Niektóre z nich są bardziej odporne na trudne warunki, takie jak susze czy zanieczyszczenie powietrza [2][4], co czyni je idealnymi roślinami do ogrodów miejskich.
Warto zwrócić uwagę, że odpowiednia pielęgnacja, w tym regularne przycinanie, może znacząco wpłynąć na wygląd lilaka i jego formę. Dzięki temu możemy sami zdecydować, czy nasz bez będzie bliższy formie typowego krzewu, czy też miniaturowego drzewa.
Podsumowanie
Odpowiadając na tytułowe pytanie: bez (zarówno lilak pospolity, jak i bez czarny) to przede wszystkim krzew, choć w niektórych przypadkach może przypominać małe drzewo. Nieporozumienia wynikają głównie z potocznego nazewnictwa oraz z faktu, że niektóre odmiany osiągają imponujące rozmiary.
Niezależnie od tego, czy wolimy nazywać tę roślinę bzem czy lilakiem, jedno jest pewne – jej piękne, pachnące kwiaty oraz łatwość uprawy sprawiają, że pozostaje ona jedną z ulubionych roślin ogrodowych wielu miłośników zieleni.
Pamiętajmy również, że kluczem do sukcesu w uprawie lilaka jest odpowiednie przycinanie po przekwitnięciu oraz zapewnienie słonecznego stanowiska. Tylko wtedy będziemy mogli cieszyć się obfitym kwitnieniem i pięknym pokrojem tej wyjątkowej rośliny.
Źródła:
[1] https://www.homebook.pl/artykuly/5571/lilak-pospolity-bez-jak-sadzic-przycinac-i-rozmnazac-bez
[2] https://www.podkarpackiesady.pl/pl/n/Pachnace-bzy-doskonale-do-kazdego-ogrodu-co-warto-o-nich-wiedziec/253
[3] https://zielonyogrodek.pl/ogrod/zakladanie-ogrodu/14755-czy-bez-czarny-i-lilak-pospolity-to-ta-sama-roslina
[4] https://funkie.pl/sklep/krzewy-ozdobne/bzy-lilaki.html
[5] https://www.podkarpackiesady.pl/43-lilaki-bzy-szczepione
Markowe-Okna.pl to profesjonalny portal tematyczny, który łączy ekspertów z branży stolarki okiennej, projektowania wnętrz i budownictwa. Nasi specjaliści dzielą się wiedzą w pięciu kluczowych obszarach: okna i drzwi, budowa i remont, wnętrza, ogród oraz praktyczne porady. Stawiamy na jakość i merytorykę przekazywanych treści, wspierając czytelników w tworzeniu funkcjonalnych i estetycznych przestrzeni mieszkalnych.