Najprostsze modele okien wyposażone są w okucia zapewniające absolutne podstawy, jeśli chodzi o wygodę użytkowania – otwieranie, zamykanie, uchylanie okna. W przypadku najnowocześniejszych okien dostępnych dziś na rynku są to zazwyczaj okucia okienne z dodatkowymi funkcjami, które wpływają nie tylko na podwyższenie komfortu użytkowników, ale zwiększają również bezpieczeństwo okien i poprawiają estetykę całości. Wybór odpowiednich okuć decyduje też o trwałości okien. Co warto wiedzieć o okiennych okuciach przed zamówieniem okien do domu?

Okno to złożony i całkowicie konfigurowalny produkt, który można precyzyjnie dostosować do potrzeb, upodobań i oczywiście warunków technicznych. O jego właściwościach, użyteczności i wyglądzie decydują szyba, profil oraz okucie okienne. Poniżej kilka informacji na temat tego ostatniego elementu.

Rodzaje okuć okiennych

Jakość i funkcjonalność zastosowanych w oknach okuć ma bardzo duże znaczenie. Decydują one o możliwościach okna, ale mają również wpływ na wytrzymałość i trwałość ramy okiennej (ościeżnicy). Jakie rodzaje okuć spotykane są najczęściej? 

• Okucia obwiedniowe – standardowe wyposażenie większości okien ze skrzydłami o masie do 150-200 kg. W wersji podstawowej pozwalają na rozwieranie lub uchylanie okna. Umożliwiają równomierne dociśnięcie skrzydła do ramy. Okucie obwiedniowe mocowane jest wokół skrzydła okiennego (zasuwnica i rozwórka z klamką) oraz w ramie okiennej (zawiasy, zaczepy). 

• Okienne okucia typu PSK, HKS, HS – specjalne odmiany okuć obwiedniowych przeznaczone do większych i cięższych okien (do 400 kg), które wymagają odchylenia, odwiedzenia i przesunięcia w bok. Stosowane przy dużych skrzydłach okiennych lub w przypadku okien pełniących rolę drzwi tarasowych. Umożliwiają ekonomiczne wykorzystanie przestrzeni (duże skrzydło potrzebowałoby znacznej ilości wolnego miejsca przy otwieraniu rozwiernym). Ciężkie skrzydło porusza się najczęściej w dolnej prowadnicy. Ważną częścią tego rodzaju okuć są odpowiedniej jakości rolki jezdne, dolna i ewentualnie górna prowadnica (wykorzystywana przy najcięższych skrzydłach), zasuwnica hakowa oraz klamka sterująca całym mechanizmem. 

• Okucia antywłamaniowe – posiadają dodatkowe zaczepy i rygle uniemożliwiające proste wyważenie i otworzenie okna z zewnątrz. Zaczepy mocowane są przy użyciu dłuższych (niż standardowe) śrub. Rygle najczęściej mają postać grzybków, które przy zamkniętym oknie blokują się w zaczepach, uniemożliwiając ewentualne wyjęcie okna z ramy. Okienne okucia antywłamaniowe wykonywane są również z mocniejszych materiałów. W tego rodzaju okuciach stosowane jest też przeciwbieżne zamknięcie środkowe, które uniemożliwia przesunięcie okna (drzwi okiennych) w przypadku próby sforsowania zabezpieczeń. Okucia z wieloma punktami ryglowania znacznie podnoszą bezpieczeństwo, ale niekiedy utrudniają codzienne otwieranie i zamykanie okien. W celu podniesienia ogólnego komfortu użytkowania okna, stosuje się różnego rodzaju podkładki, powłoki lub inne elementy zmniejszające tarcie między punktami antywyważeniowymi a rolkami. Warto pamiętać, że niektóre rodzaje okuć okiennych o podwyższonej odporności na włamanie zachowują odpowiedni poziom bezpieczeństwa także podczas uchylenia okna (odstawienia skrzydła od ramy) czy w czasie mikrowentylacji (rozszczelnienie okna). 

• Okucia okienne z krytymi zawiasami – umieszczenie zawiasów pomiędzy skrzydłem okiennym a ramą (ościeżnicą) sprawia, że po zamknięciu okna są one zupełnie niewidoczne. Zapewniają też większą szczelność dzięki opasce, która prowadzona jest w sposób ciągły (bez przerwy niezbędnej na zawias zewnętrzny). Okna z tego typu mechanizmem wewnętrznym są również łatwiejsze do utrzymania w czystości. 

• Okucia okienne z zawiasami zewnętrznymi – zawiasy są widoczne na tle ramy okiennej. Elementy te jednak zazwyczaj dość łatwo można kolorystycznie do niej dopasować, zmniejszając tym samym nieco ich widoczność. 

Okucia okienne – dodatkowe funkcje

Ciągłe udoskonalanie technologii produkcji okien sprawia, że do dyspozycji klientów pozostaje coraz szersza gama możliwości jakie daje zamontowanie okuć okiennych z dodatkowymi funkcjami. Oto najczęściej wybierane opcje…

• Płaski próg – rozwiązanie dla dużych otwieranych okien/drzwi tarasowych zapewniające całkowicie płaski próg. Opcja dostępna jest w zestawie z odpowiednim, ukrytym napędem skrzydła.
  
• Mikrowentylacja – współczesne konstrukcje okien zapewniają wyjątkową szczelność, która z jednej strony wspomaga utrzymanie odpowiedniej temperatury we wnętrzu i zmniejsza straty ciepła, ale z drugiej – uniemożliwia naturalną i pożądaną wentylację. Stąd okucia okienne z funkcją mikrowentylacji (możliwość rozszczelnienia okna), która umożliwia stałą wymianę powietrza.
  
• Czujniki zwiększające bezpieczeństwo – kontaktrony (czujniki antywłamaniowe) zasilane przewodowo lub bezprzewodowo montowane są na ramie okiennej lub zintegrowane z okuciami. Podłącza się je do systemu alarmowego budynku, dzięki czemu informują właścicieli o nieuprawnionym otwarciu okna. Czujniki sterują również żaluzjami (w tym zewnętrznymi – antywłamaniowymi) lub ostrzegają przed innego rodzaju zagrożeniami – na przykład zbyt wysokim zanieczyszczeniem powietrza (spalinami, dymem i innymi). W przypadku obecności w domu instalacji gazowej, w zintegrowanym systemie czujniki wymuszają otworzenie/uchylenie okna w momencie działania tej instalacji.
  
• Bezpieczna klamka – element stosowany standardowo w okiennych okuciach antywłamaniowych. Zazwyczaj jest ona zamykana na klucz lub wyposażona w przycisk blokujący. Mechanizm uniemożliwia zmianę położenia klamki od zewnątrz (wykonana jest w sposób, który utrudnia jej rozwiercenie przez intruza).
  
• Blokada klamki – dotyczy okuć w oknach rozwierno-uchylnych. Uniemożliwia ona przekręcenie klamki do góry (pozycja zamknięcia okna) przy otwartym oknie. Zapobiega przypadkowemu zdjęciu okna z górnego zawiasu.
  
• Konstrukcja okuć okiennych ułatwiająca manewrowanie ciężkim skrzydłem okiennym – rozwiązania stosowane w okuciach dużych skrzydeł, które umożliwiają ich otwieranie i zamykanie przy użyciu minimalnej siły. 
   
• Ogranicznik – zapobiega niekontrolowanemu otwieraniu okna i uderzaniu skrzydłem w ościeże, na przykład w czasie przeciągu.
  
• Stopniowany uchył – umożliwia kontrolę uchylenia okna i regulację dopływu powietrza oraz temperatury w pomieszczeniu. Niektóre okucia okienne pozwalają na ustawienie skrzydła nawet w kilkunastu różnych pozycjach. 

Parametry techniczne okuć okiennych

Norma EN13126 przyjmuje definicje okuć jako elementów przeznaczonych do obsługi ruchomych skrzydeł okiennych. Należą do nich okucia uchylno-rozwierane (U-R), klamki okienne, zasuwnice, zasuwy, rozwórki, zawiasy, zakrętki, zatrzaski zapadkowe oraz okucia specjalistyczne, przeznaczone do określonego typu okien, na przykład przesuwnych poziomo i pionowo, obrotowych, przechylnych, składanych, uchylno-przesuwnych i iinnych.

Wymagania techniczne dla wszystkich typów okien zostały szczegółowo określone w normie PN-EN 13126-1. Do najważniejszych należą: trwałość mechaniczna, antykorozyjność i odporność oogniowa.

• Trwałość mechaniczna okuć okiennych – oznacza wytrzymałość na to samo, powtarzalne działanie (przesuwanie, otwieranie, przekręcanie klamki). Wyrażona jest w trzech klasach oznaczających liczbę cykli. Dla klasy 3 – 10 000 cykli, klasa 4 – 15 000 cykli i klasa 5 – 25 000 cykli. 
• Antykorozyjność – okucia odporne na korozję klasyfikowane są zgodnie z normą PN-EN 1670:2008 Okucia budowlane – Odporność na korozję – Wymagania i metody badań. Minimalnym wymaganiem w przypadku okuć okiennych jest klasa 2. Po przeprowadzeniu badań okucie powinno spełniać funkcjonalne i estetyczne kryteria akceptacji. 
• Odporność ogniowa – zgodnie z wytycznymi normy PN-EN 13126-1 okucia nie są poddawane odrębnym badaniom w kierunku odporności ogniowej (klasa 0 – brak wymagań). Wymagania te są określane dla całego okna zgodnie z PN-EN 1634-1 lub PN-EN 1634-3.

Szczegółowe parametry techniczne określane są dla poszczególnych rodzajów okiennych okuć zgodnie z odrębnymi normami.

Dla okuć okiennych systemowych rozwiernych, rozwierano-uchylnych i uchylno-rozwieranych sterowanych jedną klamką, tak zwanych okuć U-R, określono dodatkowe wymagania w normie PN-EN 13126-8 w zakresie: 

• stabilności i wytrzymałości mechanicznej górnego zawiasu z rozwórką nożycową (badanie nośności rozwórki pod wpływem statycznej siły ciągnącej); wytrzymałość dolnego zawiasu narożnego, przegubowego (badanie obciążenia statyczną siłą ściskającą); rozwórka nożycowa powinna również bezpiecznie utrzymać skrzydło podczas niewłaściwej obsługi okna;
• trwałości okucia – okucie typu U-R lub R-U powinno w klasie 4 wytrzymać 15 000 cykli roboczych rozwierania z uchyleniem i dodatkowo cykle pełnego rozwierania o  90º. W klasie 5 jest to odpowiednio 25 000 cykli. 
• odporności na przeciążenie okuć, która badana jest przy użyciu dodatkowej siły statycznej; pod wpływem jej działania skrzydło okienne nie powinno opaść, a połączenie skrzydła z ościeżnicą powinno zostać zachowane;
• odporności na nagłe obciążenia dynamiczne – wywołane przykładowo silnym uderzeniem skrzydła okiennego w ościeżnicę („trzaśnięcie okna”) lub ogranicznik otwarcia; 
• odporności na korozję – w przypadku okuć U-R odporność powinna być minimum w klasie 3. 

Wymagania badań technicznych dla okien i drzwi tarasowych (balkonowych) antywłamaniowych określone są normą PN-EN 1627:2012. Poniżej najważniejsze wymagania dla okuć U-R montowanych w oknach i drzwiach o określonej klasie odporności na włamanie… 

• zastosowanie w okuciach elementów ryglujących przeciwwyważeniowych (na przykład czopów teowych) w określonej ilości odpowiadającej poziomowi zabezpieczeń danego okna lub drzwi (minimum 4 czopy na każdym z naroży skrzydła);
• okucia wykonane z materiałów o wystarczającej odporności na przewiercenie – twardość powierzchniowa co najmniej 60 HRC;
• odporność okucia okiennego na włamanie ręczne – podawana w jednostce czasu oporu (czasu sforsowania) okna próbnego z zamontowanym okuciem, przy użyciu zestawu ręcznych narzędzi odpowiednich w danej klasie;
• klamka antywłamaniowa – norma PN-EN 1627:2012 zaleca wyposażenie okucia okna antywłamaniowego w klamkę z blokadą obrotu, uruchamianą kluczem lub przyciskiem PTO (push-to-open).

Dodatkowo w przypadku okuć przeznaczonych dla drzwi i okien antywłamaniowych odrębne badania przeznaczone są do określania właściwości poszczególnych elementów, na przykład trwałości zamknięcia kluczowego lub blokady bezkluczowej, liczba kombinacji zamknięcia, odporność mechanizmu zamykającego na próbę nieuprawnionego otwarcia przez przekręcenie, odporność klamki na ukręcenie lub wyłamanie i wiele innych. 

Każde okucie okienne wymaga przeprowadzania regulacji co pewien czas. Im lepszej jakości osprzęt okna, tym rzadziej jest taka regulacja potrzebna. Wykonuje się ją przeciętnie raz na kilka lat, choć starsze okucia okien mogą wymagać nawet 1-2 interwencji w ciągu roku.